Deze blokfluitist moest stoppen op het conservatorium en werd een expert in oehoe-geluiden
Een prachtige reportage van André Zwartbol van Marion Savelsberg die geluidsonderzoek doet naar oehoe's op de Sint-Pietersberg.
Met een richtmicrofoon en een goed ontwikkeld muzikaal gehoor urenlang luisteren naar de oehoe.
Zo ontdekte Marjon Savelsberg iets wat twintig jaar lang onbekend was.
Marion Savelsberg doet geluidsonderzoek naar oehoe's op de Sint-Pietersberg.
Het was een progressieve spierziekte die Marjon op 38-jarige leeftijd ertoe bracht om naar oehoes te gaan luisteren.
Ze had conservatorium gedaan als blokfluitist, maar zes weken voor haar eindexamen viel haar muzikale toekomst in duigen. ‘Ik kon mijn blokfluit niet meer goed vasthouden en blazen werd steeds lastiger.’
Ze moest iets anders gaan doen en in die zoektocht deed ze een ontdekking:
Beleef de Lente, de jaarlijkse attractie van de Vogelbescherming waarbij camera’s worden opgehangen in nestkasten
en je thuis op de computer kunt meekijken hoe vogels geboren worden, of gevoerd, of ruzie maken en nog veel meer.
‘Ik ging lijsten bijhouden met prooien die steenuilen in de kasten sleepten. Ik had er lol in. In die tijd ontdekte ik nóg iets.
Een uilenonderzoeker in de VS was geïnspireerd door Beleef de Lente en had een camera bij het nest van een Amerikaanse oehoe opgehangen.
Ik keek vanuit Nederland mee, nam het geluid op en keek tegelijk naar het gedrag van de uil.
Of er opwinding of gevaar was of dat jonkies elkaar plaagden of dat een vrouw vond dat haar man niet snel genoeg eten bracht.
Van dat geluid maakte ik spectrogrammen, grafische weergaven (zie foto hieronder).
Een grafische weergave van het geluid van een oehoe.
Deze spectrogrammen worden gebruikt om zeker te weten of ergens nieuwe oehoe’s zijn. - beeld Jean-Pierre Geusens
Met wat fantasie kun je er notenbalken in zien. Duizenden keren heb ik die gemaakt.
Het geluid van iedere oehoe is uniek. Je snapt dat mijn muzikale gehoor als blokfluitist me daarbij goed van pas kwam.
Na deze ervaring werd ik nieuwsgierig naar de Europese oehoe en ging ik luisteren op de Sint-Pietersberg,
want daar zat sinds 1997 het eerste broedpaartje.’
Oehoevallei
En op die plek sta ik nu met Savelsberg.
De oehoevallei heet deze oude steengroeve. Het is een uur voor schemering.
‘Zometeen komen de oehoes in actie voor de nachtelijke jacht en maak je kans om wat te zien en vooral te horen.
Nú zeker. In januari en februari vindt de hoofdbalts plaats, met alle geluiden die daarbij horen.’
Door langdurig geluidsonderzoek kwam Savelsberg erachter dat hier een tweede broedpaartje zat.
Twintig jaar lang was gedacht dat er maar één stel broedde. Maar toen was daar in 2017 Marjon Savelsberg met haar geluidsrecorder.
Ze had samen met een vriend een nacht lang opnamen gemaakt in de groeve en hoorde het geluid van twee vrouwtjes.
‘Omdat we op meerdere plekken tegelijkertijd opnames maakten, konden we de tijden vergelijken van de verschillende plekken
en zo ontdekten we op één moment een bedelend én een roepend vrouwtje op twee locaties.
Bij dat bedelende vrouwtje was ook een mannetje te horen, dat anders klonk dan het al bekende mannetje uit de oehoevallei.
Ik ging met mijn vondst naar de gebiedscoördinator van Natuurmonumenten. Hij ging volledig uit z’n dak. Dit had nog niemand ontdekt.
Een jaar later werden er jonge oehoes waargenomen in dat gebied.
Toen wisten we dat het een succesvol tweede broedpaar was.’
Mannetjesoehoe op in de oude steengroeve op de Sint-Pietersberg bij Maatstricht. - beeld Marjon Savelsberg
Ondertussen speuren we met onze kijkers langs de veertig meter hoge stenen wand waar dat eerste paartje vorig jaar broedde.
‘Zie je die vogelpoep? De oehoe heeft een paar favoriete plekjes. Dit is er een. Zie je dat berkje?
En daarboven … zit-ie daar?!’ Savelsberg instrueert zorgvuldig, maar het blijft een zoekplaatje.
De kleuren van de stenen wand zijn exact de kleuren van de oehoe. En er zijn nisjes, waar-ie in kan zitten.
Ze twijfelt. ‘Het is net iets te donker om een verrekijker goed scherp te stellen.’
Ik weet meteen weer waarom geluid zo belangrijk is.
Vanuit het hele land komen bezoekers hiernaartoe. Waar dat tweede nest in de vallei te vinden is, wil Savelsberg niet vertellen.
‘Om de hoek’, zegt ze cryptisch, terwijl ze haar verrekijker weer pakt. ‘
Ik wil voorkomen dat mensen gaan lopen zoeken naar het nest en het daardoor verstoren.’
Komen luisteren
Naar oehoes luisteren is een hobby van Savelsberg, maar wel eentje waar overheden veel waarde aan hechten.
Want de oehoe is een beschermde vogel. Niet alleen in de broedtijd, maar ook als-ie overdag op een tak zit te rusten. ’
De provincie Limburg wil er daarom graag goed zicht op houden en vroeg me om onderzoek te gaan doen.
Dat was tijdrovender dan ik kon behappen, maar het geeft wel aan wat het nut is van dit geluidsonderzoek.
Als op de Sint-Pietersberg gemaaid moet worden of als er bouwwerkzaamheden nodig zijn, dan belt Natuurmonumenten mij of ik wil gaan luisteren.
Ze wil het gebied zo inrichten dat de oehoe zich er thuis voelt. Dan moet je niet onder een nest gaan maaien.
’Zo houd ik hier in Limburg zes territoria in de gaten.’
Het is me al een keer overkomen dat een oehoe m’n recorder en richtmicrofoon meenam. - beeld nd
Meestal staat ze gewoon te wachten met haar apparatuur in de hand.
Soms hangt ze recorders op, die een uur voor zonsondergang beginnen te draaien en een uur na zonsopkomst stoppen.
‘Ik heb ze wel goed verzwaard want het is me al een keer overkomen dat een oehoe m’n recorder en richtmicrofoon meenam.
Ik vond ze twee weken later weer terug, hangend aan een tak.’
‘Hoor je ‘m?’ Ik hoor niks. ‘En nu?’ Nog steeds niet. Ik hoor vliegtuigen.
We staan onder de aanvliegroute van Maastricht-Aachen Airport. Na de vijfde keer hoor ik het wel.
Wat betekent deze roep? ‘Een territoriale roep. Dat doet hij vaak. Wat je nu hoort is van het mannetje uit het nest hier aan de rechterkant.
Dat weet ik zeker ja. Ik heb het zo vaak gehoord.’
Dan klinkt er geluid vanuit een heel andere hoek.
‘Dat is het tweede mannetje. Zijn roep is hoger.’ We lopen om een stuk bos heen, in de richting van het geluid.
‘Als-ie roept, is er iets aan de hand. Om contact met een partner te houden bijvoorbeeld.’
Het is inmiddels donker. Als we denken in de buurt van het geluid te zijn, klinkt het opeens weer, maar dan veel verder weg.
Vorig jaar ben ik drie weken op zoek geweest naar een nest. Iedere dag weer terug, door de brandnetels en de bramenstruiken heen.
Als het geluid rechts wat meer uitsloeg dan links kon ik weer een stapje in de goede richting zetten. Zo houd ik de populatie in de gaten.’
Bekend geluid
In het fort op de Sint-Pietersberg klapt Savelsberg haar laptop open.
We zitten in het kantoortje dat Natuurmonumenten in deze oude vesting heeft.
Op het scherm zie ik de notenbalken van het spectrogram, met daarbij de tijd waarop de oehoe te horen was en de hoogte van de frequentie.
‘Als geluiden erg op elkaar lijken, heb ik dit nodig om de verschillen tussen de oehoes te ontdekken -
of het wel echt van een nieuwe vogel is of dat het nieuw geluid is van een ‘bekende’.
Dit is het geluid van de paring van het paartje ‘om de hoek’. Heel kort ja. Een paring duurt nog geen tien seconden.
En: hoe harder het geluid, hoe feller de kleur.
Dit hoor je deze nachten veel, wel drie tot vier keer per uur. Geweldig toch? Het is de partituur van de natuur.’
Het hele artikel is hier te vinden :
nd.nl/leven/leven/1162542/deze-blokfluitist-moest-stoppen-op-het-conservatorium-